Cây ích mẫu hay còn gọi là ích mẫu thảo, sung úy, chói đèn,..Tên khhoa học Leonurus heterophyllus Sw. Thuộc họ Hoa Môi Lamiaceae(Labiatae)
Contents
Cây Ích Mẫu Là Cây Gì? Có Hình Dáng Như Thế nào?
Cây ích mẫu có tên như vậy vì có ích cho người mẹ (ích là có ích, mẫu là mẹ). Tên Leonurus do Hy Lạp leon là sư tử, oura là đuôi, heterophyllus là lá có hình dạng biến đổi, vì cây ích mẫu giống đuôi con sư tử có là hình dạng biến đổi. Ích mẫu là loại cỏ sống 1-2 năm, cao 0,6m đến 1m. Thân hình vuông, ít phân nhánh, toàn thân có phủ lông nhỏ ngắn. Lá mọc đối, tùy theo lá mọc ở gốc, giữa thân hay đầu cành mà có hình dạng khác nhau. Lá ở gốc có cuống dài, phiến lá hình tim, mép có răng cưa thô và sâu; lá ở thân có cuống ngắn hơn, phiến lá thường xẻ sâu thành 3 thùy, trên mỗi thùy lại có răng cưa thưa; lá trên cùng phần lớn không chia thùy và hầu như không cuống. Hoa mọc vòng ở kẽ lá. Tráng hoa màu hồng hay tím hồng, xẻ thành hai môi gần đều nhau. Quả nhỏ 3 cạnh, vỏ màu xám nâu.
Ngoài cây ích mẫu mô tả ở trên, cần chú ý phát hiện và phân biệt cây ích mẫu Leonarus sibiricus L.(tạm gọi là cây ích mẫu hoa to) vì cây này khác với loại ở trên do nó có hoa to hơn, dài hơn. Lá phía trên vẫn chia 3 thùy. Ta có thể tóm tắt sự khác nhau giữa 2 cây như sau:
Loại 1 Leonurus heterophyllus: Lá trên cùng không chia thùy, tràng hoa dài 9cm- 12cm, môi trên, môi dưới dần bằng nhau
Loại 2 Leonurus: Lá trên cùng xẻ 3 thùy, tràng hoa dài 15cm- 20cm, môi dưới ngắn hơn môi trên
Tác Dụng Của Cây Ích Mẫu
1. Tác dụng trên tử cung:
Nước sắc ích mẫu Leonurus sibiricus 1/5.000 hay 1/1.000 có tác dụng kích thích đối với tử cung cô lập của thỏ cái( dù có thai hay không có thai cũng vậy). thỏ cái gây ê bằng uretan rồi cho uống nước sắc ích mẫu cũng thấy có tác dụng kích thích trên tử cung tại chỗ của thỏ.
Dung dịch nước 10% ích mẫu khô có tác dụng trên tử cung mạnh hơn là dung dịch rượu 20%. Tác dụng của ích mẫu trên tử cung cũng giống như tác dụng của cựa lõa mạch. Điều đáng chú ý là dung dịch rượu hay dung dịch nước ích mẫu sắc tác dụng lên tử cung thì bắt đầu có một giai đoạn hưng phấn. Nếu trước khi sắc ích mẫu; dùng ete để loại bỏ phần tan trong ete đi thì hiện tượng ức chế tử cung không thấy nữa.
2. Tác dụng trên huyết áp:
Nước sắc cây ích mẫu tuy không tác dụng trực tiếp lên huyết áp nhưng làm giảm tác dụng của adrenalin trên mạch máu. Cao ích mẫu làm giảm huyết áp nhất là đối với thời kỳ đầu của bệnh cao huyết áp.
3. Tác dụng trên tim mạch
Loài ích mẫu Leonurus quinquelobatus và Leonurus cardia có tác dụng tốt trên tim mạch và đối với cơ tim có bệnh.
4. Tác dụng đối với hệ thần kinh
Ích mẫu Leonurus sibirius mạnh hơn tác dụng của Valerian và của Muyghe
5. Tác dụng kháng sinh đối với một số vi trùng ngoài da
Theo Trung Hoa bì phụ khoa tạp chí, một số tác giả nghiên cứu thấy nước chiết ích mẫu 1:4 cí tác dụng ức chế cấp độ khác nhau đối với một số vi trùng gây bệnh ngoài da
6. Tác dụng trên viêm thận và phù cấp tính
Trên lâm sàng, ích mẫu chữa khỏi một số trường hợp viêm thận và phù( Trung y tạp chí số 6 1959)
Công Dùng và Liều Dùng Ích Mẫu
Từ lâu vị ích mẫu được nhân dân ta dùng chữa bệnh phụ nữ, nhất là đối với phụ nữ sau khi sinh nở do đó có câu ca dao:
“Nhân trần ích mẫu đi đâu
Để cho gái đẻ đớn đau thế này?”
Thường ích mẫu dùng trong trường hợp đẻ xong bị rong huyết (cầm máu tử cung), chữa viêm niêm mạc dã con, kinh nguyệt quá nhiều.
Ngoài ra cây còn dùng để chữa huyết áp cao, thuốc bổ huyết, các bệnh về tuần hoàn cơ tim, thần kinh của tim, chứng hẹp tim nhẹ, chữa lỵ.
Quả ích mẫu dùng với tên sung úy tử làm thuốc thông tiểu, chữa phù thủng, thiên đầu thống. Quả ích mẫu có thể dùng ngoài thân bằng cách: giã đắp hay sắc lấy nước rửa chữa một số bệnh như sưng vú, chốc đầu, lở ngứa.
Theo sách cổ, ích mẫu có tính chất: Vị cay đắng, tính hơi hàn, có khả năng trục ứ huyết, sinh huyết mới, hoạt huyết điều kinh, những người có đồng tử mở rộng không dùng được
Liều dùng hằng ngày từ 6- 12g dưới dạng thuốc sắc hay nấu thành cao. Quả ích mẫu dùng với liều 6- 12g dưới dạng thuốc sắc.
Đơn Thuốc Có Cây Ích Mẫu
Cao ích mẫu: Cây ích mẫu nấu với nước, cô đặc thành cao mềm. Trong nhân dân trước đây thường dùng loại cao này.
Cao ích mẫu bán trên thị trường hiện nay thường không phải chỉ có vị ích mẫu mà thường phối hợp nhiều vị khác nhau. Ví dụ cao ích mẫu ở Thanh Hóa gồm ích mẫu 800g, ngải diệp 200g, hương phụ tứ chế 250g (căn bản theo đơn cao hương ngải thêm bớt một chút).
Đơn cao ích mẫu của Quốc doanh dược phẩm Nghệ An gồm ích mẫu 70%, xuyên khung 2%, đương quy 10%, bạch thược 3%, thục địa 1%, bắc mộc hương 1%, đại táo 2%, trần bì 1%, hương phụ chế 5%, ô dược 2%. Ngay tại mỗi nơi tùy theo thời kỳ, công thức cũng thay đổi cho nên khi dùng và theo dõi kết quả cần chú ý để tránh nhầm lẫn.
Cao ích mẫu hiện nay được thống nất theo đơn: Ích mẫu 800g, ngải cứu 200g, hương phụ 250g, tá dược (xi rô, còn 15 độ) vừa đủ 100g